กล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) ภัยที่นักวิ่งระยะไกลต้องระวัง

• ภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) มักเกิดกับ นักวิ่งที่เพิ่มความเข้มข้นในการฝึกซ้อมอย่างกะทันหัน การออกกำลังกายหรือใช้แรงอย่างหักโหม เช่น วิ่งมาราธอน การแข่งกีฬาในระดับความหนักและนานกว่าที่เคยฝึกซ้อมมากๆ การขาดน้ำ
• นักกีฬาควรชั่งน้ำหนักตัวเองในวันถัดไปหลังจากวิ่งระยะไกล หากน้ำหนักลดลงเกิน 2% ของน้ำหนักตัวทั้งหมด หรือสังเกตเห็นว่าน้ำหนักเพิ่มขึ้นอย่างมาก อาจบ่งบอกถึงความไม่สมดุลของอิเล็กโทรไลต์ที่ตกค้าง หรือปัญหาสุขภาพอื่นๆ
• ความรู้ การฝึกฝนและการดื่มน้ำที่เหมาะสม จะช่วยให้นักวิ่งเทรล นักวิ่งอัลตรา และนักวิ่งระยะไกล สามารถหลีกเลี่ยงจากภาวะกล้ามเนื้อสลาย สิ่งสำคัญคือ ฟังร่างกายตัวเอง หากพบสัญญาณเตือนควรรีบพบแพทย์ทันที

ปี ค.ศ. 2009 ในงานวิ่งเทรลระยะทาง 100 ไมล์ (160 กม.) Western States 100-Mile Endurance Run (WS100) ซึ่งจัดขึ้นที่เมืองสควอว์วัลเลย์ (Squaw Valley) รัฐแคลิฟอร์เนีย ผู้เข้าร่วมแข่งขัน 5 คนจาก 400 คนต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลด้วยอาการคลื่นไส้ สับสน ระดับโซเดียมในเลือดต่ำ และภาวะกล้ามเนื้อสลาย รวมถึงสัญญาณแรกของภาวะไตวาย

ในปีเดียวกัน นักกีฬา 4 คนที่เข้าร่วมแข่งขันรายการ West Highland Way Race ระยะทาง 95 ไมล์ ในสกอตแลนด์ เข้าเส้นชัยด้วยระดับโซเดียมในเลือดต่ำและปัญหาไตที่เกิดจากภาวะกล้ามเนื้อสลาย

ในเมืองไทยนั้น ก็มีกรณีเช่นนี้เกิดขึ้นเช่นกัน เมื่อไม่นานมานี้มีชาวต่างชาติที่เข้าร่วมวิ่งเทรลที่เกาะช้างแล้วเกิดอาการ Heat Stroke จนไตวาย กล้ามเนื้อสลาย อยู่ในภาวะโคม่า ต้องขอรับบริจาคเลือด

นอกจากนี้ การออกกำลังกายอื่นๆ ยังสามารถทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อสลายได้เช่นกัน โดยเฉพาะการออกกำลังกายแบบเข้มข้น ซึ่งกำลังเป็นที่นิยม เช่น P90X, CrossFit และ Insanity Workout

ทำความรู้จักภาวะกล้ามเนื้อสลาย

รายงานว่า พบผู้ป่วยภาวะกล้ามเนื้อสลายในสหรัฐอเมริกา ประมาณปีละ 25,000 ราย โดยมีมากถึง 5-30% ที่พบภาวะไตวายเฉียบพลัน และคิดเป็น 15% ของผู้ป่วยไตวายเฉียบพลันทั้งหมด

ภาวะกล้ามเนื้อสลายสามารถเกิดขึ้นได้ทุกเพศทุกวัย แต่ส่วนใหญ่พบในเพศชาย เชื้อชาติแอฟริกัน-อเมริกัน ผู้มีภาวะโรคอ้วน และอายุมากกว่า 60 ปี โดยพบอัตราการเสียชีวิตที่ไม่มีภาวะไตวาย ประมาณ 20% และเสียชีวิตมากถึง 50% สำหรับผู้ป่วยไตวายเฉียบพลันจากภาวะกล้ามเนื้อสลาย ที่น่าสนใจคือ 10 - 30% ของภาวะกล้ามเนื้อสลาย มีสาเหตุจากการบาดเจ็บของกล้ามเนื้อ ที่เกิดจากการออกกำลังกาย

กล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) คืออะไร

กล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) คือ ภาวะทางการแพทย์ที่ร้ายแรง ซึ่งการสลายของกล้ามเนื้อเกิดขึ้นจากการบาดเจ็บที่กล้ามเนื้อโดยตรง หรือจากการออกแรงของกล้ามเนื้ออย่างรุนแรง โดยเฉพาะการวิ่งระยะไกลและการวิ่งลงเนิน นอกจากนี้ กล้ามเนื้อสลายยังเกิดจากอาการกดทับจากอุบัติเหตุ รวมถึงผลกระทบจากยาบางชนิดและพันธุกรรม

ความร้อน ภาวะขาดน้ำและการออกกำลังกายหรือกีฬาแบบเอ็กซ์ตรีม เป็นสาเหตุร่วมที่พบบ่อยที่สุด เมื่อเกิดการบาดเจ็บ กล้ามเนื้อลาย (กล้ามเนื้อลาย (Skeletal muscle) เป็นกล้ามเนื้อที่พบเป็นส่วนใหญ่ ประมาณ 40% ของมวลกาย มีหน้าที่สำคัญคือทำให้เกิดการเคลื่อนไหวในกิจกรรมต่างๆ) จะปล่อยโปรตีนไมโอโกลบิน (Myoglobin) ซึ่งมีขนาดใหญ่สีแดง ทำหน้าที่เก็บออกซิเจนในเซลล์กล้ามเนื้อ

รวมถึงปล่อยเอนไซม์ซีเค (Creatine kinase: CK) ซึ่งเซลล์ต่างๆ ใช้ช่วยในการทำงานและปล่อยเกลือแร่ เช่น โพแทสเซียม แคลเซียม เมื่อโปรตีนไมโอโกลบิน เอนไซม์ซีเคและเกลือแร่ รั่วไหลออกจากเซลล์ที่เสียหายเข้าสู่กระแสเลือด นำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนมากมาย เช่น ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจหยุดเต้น และภาวะไตวาย

สาเหตุของภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis)

สาเหตุของการเกิดภาวะกล้ามเนื้อสลาย สามารถแบ่งได้เป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ ดังนี้

1. สาเหตุทางกายภาพ

• นักวิ่งที่เพิ่มความเข้มข้นในการฝึกซ้อมอย่างกะทันหัน หลังจากช่วงเวลา ปรับสภาพร่างกาย เช่น การฟื้นตัวจากอาการป่วย หรือการพักการฝึก
• การออกกำลังกายหรือใช้แรงอย่างหักโหม เช่น วิ่งมาราธอน
• การแข่งกีฬาในระดับความหนักและนานกว่าที่เคยฝึกซ้อมมากๆ
• การฝึกซ้อมหรือการแข่งขันในขณะที่ขาดน้ำ ในวันที่อากาศร้อนจัด หรือภาวะอุณหภูมิร่างกายต่ำกว่าปกติเป็นเวลานาน
• อุบัติเหตุรุนแรงต่อกล้ามเนื้อในลักษณะบด อัด กด ทับ (Crush injury) เช่น อุบัติเหตุทางรถยนต์ ดินถล่ม
• การชักเกร็งอย่างต่อเนื่อง เช่น โรคลมชัก
  

2. สาเหตุที่ไม่ใช่ทางกายภาพ

• ผลกระทบจากการรับประทานยาสแตติน เพื่อลดคอเลสเตอรอล ยาแก้แพ้ ยาแก้คลื่นไส้ และยาทางจิตเวช รวมถึงยาแก้ปวดและยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDS)
• อาการป่วยจากไวรัส หรือการติดเชื้อแบคทีเรีย ปัญหาต่อมไร้ท่อ ความไม่สมดุลของอิเล็กโทรไลต์
• ความผิดปกติทางพันธุกรรม
• ภาวะกล้ามเนื้อขาดเลือด เช่น ภาวะติดเตียงเป็นเวลานาน
• การดื่มแอลกอฮอล์
• การผ่าตัด หรือได้รับยาสลบ

สัญญาณเตือนภาวะกล้ามเนื้อสลาย ปวดกล้ามเนื้อหลังวิ่ง ต้องระวัง

อาการพื้นฐานที่เกี่ยวข้องกับภาวะกล้ามเนื้อสลาย ได้แก่ ปวดกล้ามเนื้อ อ่อนแรง และปัสสาวะลดลง หรือปัสสาวะมีสีโค้ก นอกจากนี้ยังมีอาการอื่นๆ ซึ่งอาจแสดงออกหลังออกกำลังกาย นานถึง 24 - 48 ชั่วโมง เช่น

• อัตราการเต้นของหัวใจผิดปกติ
• ปวดข้อ
• สับสน
• อุณหภูมิร่างกายสูงขึ้น
• คลื่นไส้ อาเจียน
• ภาวะขาดน้ำ
• ปวดท้อง
• เอนไซม์ซีเค เพิ่มขึ้น 5-10 เท่าจากระดับปกติ (สามารถวัดได้โดยการตรวจเลือดเท่านั้น)

การวินิจฉัยภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis)

แม้อาการปวดกล้ามเนื้อ อ่อนแรง และปัสสาวะเป็นสีโค้ก เป็นลักษณะเฉพาะของภาวะกล้ามเนื้อสลาย แต่ผู้ป่วยมากกว่า 50% ไม่มีอาการเหล่านี้ อาการปวดกล้ามเนื้อเป็นอาการที่พบได้บ่อยที่สุด และพบได้ในผู้ใหญ่ประมาณ 50% ที่มีภาวะกล้ามเนื้อสลาย

ขณะที่ปัสสาวะสีโค้กพบประมาณ 30 - 40% อาการอ่อนแรงมักเกี่ยวข้องกับกลุ่มกล้ามเนื้อใกล้เคียง อาจไม่มีอาการจำเพาะ เช่น ปวดกล้ามเนื้อ ตึง กล้ามเนื้อบวม วิงเวียน ปวดท้อง คลื่นไส้ ใจสั่น มีไข้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับสาเหตุของการเกิดภาวะกล้ามเนื้อสลาย

ผลเลือดของภาวะกล้ามเนื้อสลายคือ ระดับ CK ที่สูงขึ้น (ระดับ CK ปกติคือ 20 - 200 IU/L) ระดับที่สูงขึ้นอย่างน้อย 5 เท่า หรือเพิ่มสูงขึ้นเป็นหลักพันหรือหลักหมื่น ถือเป็นภาวะกล้ามเนื้อสลาย

การสลายตัวของเนื้อเยื่อ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของอิเล็กโทรไลต์ เช่น ระดับโพแทสเซียม ฟอสเฟต และแคลเซียม

แพทย์อาจตรวจเพิ่มเติมในห้องปฏิบัติการ เช่น การนับเม็ดเลือด ตรวจการทำงานของระบบเมตาบอลิซึม ทดสอบการทำงานของตับ วิเคราะห์ปัสสาวะ ตรวจคลื่นหัวใจ (EKG) และเอกซเรย์ทรวงอก

นอกจากนี้ หากเป็นกล้ามเนื้อสลายจากพันธุกรรม สมาชิกในครอบครัวควรได้รับการตรวจคัดกรองด้วยเช่นกัน

การรักษาภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis)

ในผู้ป่วยภาวะกล้ามเนื้อสลายจากการบาดเจ็บ ควรเริ่มต้นด้วยการให้น้ำเกลือโดยเร็วที่สุด ความล่าช้าในการช่วยชีวิตอาจทำให้ช็อกจากการขาดน้ำ (Hypovolemic Shock) ควรให้ของเหลวในปริมาณมากถึง 10 - 20 ลิตร เพื่อรักษาน้ำภายในหลอดเลือดและช่วยขับสารพิษออกทางปัสสาวะ

เมื่อผู้ป่วยรับการรักษาในโรงพยาบาล การตรวจติดตามปริมาณปัสสาวะอย่างใกล้ชิดเป็นสิ่งสำคัญ รวมถึงการตรวจสอบระดับ CK แบบต่อเนื่องทุกวัน

นอกจากนี้ ภาวะกล้ามเนื้อสลายยังเกี่ยวข้องกับการทำงานของไต ภาวะขาดสมดุลของโพแทสเซียม แคลเซียม กรดยูริก และฟอสเฟต จึงจำเป็นต้องรักษาระดับเกลือแร่ให้สมดุล

การดูแลแบบอื่นๆ

การใช้ยาปฏิชีวนะอย่างเหมาะสม กรณีมีภาวะติดเชื้อร่วมด้วย
การเปลี่ยนแปลงของอาหาร อาจช่วยให้ภาวะกล้ามเนื้อสลายทางพันธุกรรมดีขึ้น
ผู้ป่วยภาวะกล้ามเนื้อสลาย ควรได้รับการศึกษาเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยงและวิธีลดความเสี่ยง

การป้องกันภาวะกล้ามเนื้อสลาย สำหรับนักวิ่งระยะไกล

• วางแผนการดื่มน้ำที่เหมาะสม โดยเฉพาะนักวิ่งเทรลควรทดสอบแผนการดื่มน้ำระหว่างการฝึก เพื่อค้นหากลยุทธ์เฉพาะบุคคลที่ดีที่สุด
• หลีกเลี่ยงการเพิ่มความเข้มข้นของการออกกำลังกาย หรือการฝึกอย่างกะทันหัน
• หลีกเลี่ยงการแข่งหรือฝึกซ้อมอย่างหนักในขณะที่มีอาการเจ็บป่วย
• 24 ชั่วโมง หลังการวิ่งเทรล หรือวิ่งระยะไกล เป็นสิ่งสำคัญสำหรับการดื่มน้ำ การรับประทานอาหาร รวมถึงการดื่มน้ำที่มีอิเล็กโทรไลต์ เช่น โซเดียม โพแทสเซียม แมกนีเซียม และแคลเซียม ผักและผลไม้สด ซึ่งช่วยในการทดแทนอิเล็กโทรไลต์ และยังอุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระ เพื่อช่วยในการรักษาเนื้อเยื่อที่จำเป็นอื่นๆ
• พูดคุยกับผู้เชี่ยวชาญด้านการดูแลสุขภาพ เกี่ยวกับความเสี่ยงภาวะกล้ามเนื้อสลาย ที่สัมพันธ์กับการฝึกและยาที่ใช้อยู่
• นักกีฬาควรชั่งน้ำหนักตัวเองในวันถัดไปหลังจากวิ่งระยะไกล หากน้ำหนักลดลงเกิน 2% ของน้ำหนักตัวทั้งหมด หรือสังเกตเห็นว่าน้ำหนักเพิ่มขึ้นอย่างมาก ให้ปรึกษาแพทย์ เพราะอาจบ่งบอกถึงความไม่สมดุลของอิเล็กโทรไลต์ที่ตกค้าง หรือปัญหาสุขภาพอื่นๆ
• นักกีฬาหลายคนชั่งน้ำหนักตัวเองก่อนและหลังการฝึกเพื่อประเมินการสูญเสียของเหลวทั้งหมดเทียบกับการเปลี่ยนระหว่างการฝึกซ้อม เพื่อกำหนดปริมาณของน้ำที่ควรได้รับ
• ผู้เชี่ยวชาญบางคนสนับสนุนให้ใช้ความรู้สึกกระหายน้ำเป็นตัวกำหนดการดื่ม มากกว่าการดื่มตามปริมาณที่นักวิชาการแนะนำ
• และมีผู้เชี่ยวชาญอีกหลายคนที่แนะนำให้ใส่ใจกับปริมาณและสีของปัสสาวะ
• ด้วยความตระหนักรู้ การฝึกฝน และการดื่มน้ำที่เหมาะสม นักวิ่งเทรล นักวิ่งอัลตรา และนักวิ่งระยะไกล สามารถหลีกเลี่ยงผลร้ายแรง หรืออาจถึงแก่ชีวิตจากภาวะกล้ามเนื้อสลาย
• สิ่งสำคัญคือฟังร่างกายตัวเอง หากพบสัญญาณเตือนภาวะกล้ามเนื้อสลายควรรีบพบแพทย์ทันที

Reference

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7515789
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448168
• https://www.aura.asn.au/rhabdomyolysis-a-big-word-with-an-ugly-meaning-for-ultra-runners
• https://ultrarunningcom/features/running-rhabdomyolosis-and-renal-failure-whos-at-risk
• https://www.irunfar.com/break-it-down-exertional-rhabdomyolysis-in-ultramarathons
• https://www.trailrunnermag.com/nutrition/race-day-nutrition-nutrition/warning-signs

บทความโดย :นพ. อกนิษฐ์ ศรีสุขวัฒนา อายุรแพทย์โรคหัวใจ ผู้ชำนาญการด้าน Sports Cardiology โรงพยาบาลสมิติเวช ศรีนครินทร์

คุณกำลังดู: กล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) ภัยที่นักวิ่งระยะไกลต้องระวัง

หมวดหมู่: สุขภาพ